بررسی مقایسه ای نمادهای داستان آفرینش در متون عرفانی منثور

چکیده بررسی مقایسه ای نمادهای داستانِ آفرینش، در متون عرفانی منثور محمد رضا کریمی انسان همواره در پی کسب شناخت از خود، محیط و ماورای ماده بوده است. عرفان یکی از مهم ترین و جذاب ترین راههای فهم داستان آفرینش بشر نخستین بوده و در واقع تلاش آدمی در پاسخ به این پرسش اساسی است که ما از کجا آمده ایم؟ چرا و چگونه آمده ایم؟ و به کجا می رویم؟ دنیای نماد و منطقِ اندیشه زبان نمادین، مورد استفاده در اساطیر، ادیان توحیدی و عرفان، جهت کاویدن و یافتن کلید رمزی این معمای رازآلود به ظاهر سربسته به مُهرِ عدم اطمینان در درستی و راست آزمایی کارکردها، ویژگی ها و کاربردهای نمادین کارکترها و عناصر مادی / مفهومی؛ تشکیل دهنده ساختار اصلی و فرعی داستان آفرینش است. این پژوهش به روش علمی کاربردی ـ توصیفی و تحلیلی، با بهره برداری از شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای پیرامون موضوع مطروحه به بررسی مقایسه ای داستان آفرینش آدم (ع) در متون عرفانی منثور؛ با گزینش منابع تفاسیر عرفانی از سه منظر: درجه غلظت و خلوص عرفانی متفاوت، مذاهب مختلف نویسندگان تفاسیر (اهل تسنن و تشیع) و نیز برداشت های خاص از مفاهیم عرفانی ـ دینی در فرآیند زمانی عصر نویسندگان تفاسیر (قرن پنجم تا قرن نهم) مانند: کشف الاسرار میبدی، مرصاد نجم رازی، روض الجنان ابوالفتوح رازی و ترجمه صافی فیض کاشانی پرداخته است. پژوهنده با استخراج نمادها در اسطوره ایرانی آفرینش، تورات، انجیل، قرآن و تفاسیر عرفانی مذکور؛ در وحله اول با مقایسه قرار دادن اسطوره ایرانی و ادیان توحیدی با هم دیگر و تفاسیر عرفانی با یک دیگر و سرانجام مقایسه نمادهای تحقیق به صورت یکجا و منسجم؛ همان گونه که از پیشینه تحقیق بر می آید، تاکنون به این گستردگی موضوع مطروحه مورد بررسی، توصیف و تحلیل قرار نگرفته است. به منظور سنجش میزان تأثیر پذیری تفاسیر عرفانی در زیرساخت و روساخت از منطق نماد و زبان نمادینِ اسطوره ایرانی و ادیان در پنج فصلِ پژوهش شامل: کلیات، مبانی نظری، مقایسه نمادهای اسطوره و ادیان، مقایسه نمادهای تفاسیر عرفانی و نیز استفاده از جداول، فراوانی عناصر و نمودار آماری به همراه توصیف، تحلیل و نتیجه گیری چنین معلوم گردید که: نمادهای عنوان شده، مطرح در تحقیقِ حاضر با 26/55% از قرآن؛ 16/13% از منابع مشترک: (اسطوره ایرانی، تورات، انجیل، قرآن) 53/10% از تورات؛ 53/10% از منابع مشترک: (تورات و قرآن) 26/5% از منابع مشترک: (اسطوره ایرانی و قرآن) 26/5% از سایر منابع: (عرفان اسلامی) تاثیر گرفته شده است. به عبارتی: مشخّص گردید که داستانِ آفرینش آدم (ع) استنباط شده در تفاسیر عرفانی موید درستی فرضیه های پژوهش بر اساس پرسش های تحقیق است.